Ο Φιλελεύθερος, 29 Απριλίου 2012, Εφτά Μέρες Πολιτισμός, σελίδα 21
Μιχάλης Παπαντωνόπουλος
Το ποίημα είναι ο τόπος
Νίκος
Νικολάου -Χατζημιχαήλ, Διθαλάσσου, Εκδ. Κάρβας, 2012, σελ. 48
Δεκαεπτά
ποιήματα συνθέτουν το παλίμψηστο της «Διθαλάσσου».
Δεκαεπτά παραλλαγές του τόπου της Καρπασίας, του τόπου όπου επιστρέφει ο Νίκος
Νικολάου για να τον αφηγηθεί στην απώλειά του. Κατ’ ουσίαν, για να μιλήσει τη
Διθαλάσσου ως εσωτερική πραγματικότητα –περίπου τρεις δεκαετίες μετά– όπως
ανοίγει ο τόπος στη διάνοια του δημιουργού. Ο Νικολάου αξιοποιεί τις
παραστάσεις του εξωτερικού κόσμου, τις οικειοποιείται και τις αναπλάθει για να
αποδώσει μια νεοπλατωνική Διθαλάσσου, όπου το κάθε τι σημαίνει και συνεχίζει να
υπάρχει με αυτήν τη σημασία του στην ιστορική εξέλιξη και τις συνεπακόλουθες
μεταβολές της. Θα μπορούσε κανείς να σχεδιάσει έναν περιηγητικό χάρτη
«μαρκάροντας» σημεία στην επικράτεια της Καρπασίας. Κι αποκεί να προσεγγίσει
τόπους και πρόσωπα που απογυμνώθηκαν –είτε βιαίως είτε υφιστάμενα τη φυσική
φθορά του χρόνου– κι απέμειναν ποιήματα κι αυτόνομες μετωνυμίες ενός χαμένου
Παράδεισου που μετρήθηκε όχι στην ιδεατή μορφή του –αποκύημα πιθανώς της
δημιουργικής φαντασίας ή του αναγκαίου μύθου– αλλά στο μέρισμα της απώλειας που
σημαίνει ακόμα πραγματικότητα.
Το ποίημα είναι ο τόπος και ο τόπος είναι οι άνθρωποι μέσα από
σκηνές, φωτογραφίες, τραγούδια – μέσα από τις ψηφίδες που συνταιριάζει μεθοδικά
ο Νικολάου για να κτίσει τα επιμέρους ποιήματα της «Διθαλάσσου» και εν τέλει να
ανακαλύψει εκ νέου τη Διθαλάσσου με τη συναισθηματική διαύγεια που τον διέπει
ως δημιουργό. Η εξωτερική πραγματικότητα όπως του δόθηκε πριν την εισβολή του
’74 και όπως του επιβλήθηκε ύστερα απ’ αυτήν, με την περιπλοκή των ιστορικών
συνθηκών, μετουσιώνεται σε πνευματικό εφόδιο το οποίο συνδράμει τον ποιητή ως
ιστορικό υποκείμενο να αντεπεξέλθει στην απώλεια όχι επικαλούμενος αυτήν, αλλά
μέσα από την επίγνωση πως μπορεί να μνημονεύει και να αναδημιουργεί τη
Διθαλάσσου επειδή ακριβώς την έχασε. Έτσι, μολονότι η Διθαλάσσου αποκαλύπτεται
σε πρώτο επίπεδο ως ένας τόπος αγωνίας του θανάτου, ουσιαστικά αποτελεί έναν
τόπο αγωνίας της ίδιας της ύπαρξης, όπου ο Νικολάου αντιπαραβάλλει στη
ρευστότητα των ιστορικών δρώμενων και γεωπολιτικών στρατηγικών μια –τρόπον
τινά– αρχετυπική διάσταση των λέξεων που σημαίνουν την υπόσταση της Διθαλάσσου
πέραν από τον χρόνο. Ο άνεμος κάρβας ή το δέντρο αόρατος, για παράδειγμα,
συνιστούν αναπόσπαστα κομμάτια της φυσιογνωμίας του τόπου – και κάτι πολύ
παραπάνω: καθότι προβάλλονται έξω από το αισθητό πλαίσιο της ανθρώπινης
αντίληψης, σχεδόν σαν ιδέες που διατηρούν αναλλοίωτο το συναισθηματικό και πνευματικό
φορτίο τους.
Άλλωστε, η φύση μπορεί και προχωρά χωρίς την ανθρώπινη
παρέμβαση. Η εξελικτική της πορεία, εμπεριέχοντας ζωή και θάνατο –ομορφιά και
φρίκη– είναι από μόνη της αμείλικτη και είναι αυτήν ακριβώς τη συνθήκη που μετέρχεται
ο Νικολάου για να αφηγηθεί το δράμα που ανεβαίνει στη σκηνή της Διθαλάσσου.
Προσπαθώντας να μεταδώσει ένα αμετάκλητο νόημα στην κάθε στοιχειακή δύναμη που
συνθέτει τον τόπο. Δεδομένου ότι η «δικαιοσύνη» της ανθρώπινης ιστορίας είναι η
δικαιοσύνη που αποδίδει ο ισχυρός και η δικαιοσύνη της φύσης ενέχει τη φθορά,
την απώλεια και το τέλος που αναγεννάει τον τόπο, ο Νικολάου προβαίνει σε ένα
ποιητικό εγχείρημα υψηλών απαιτήσεων και προσδοκιών όπου αναδεικνύει τη δικαιοσύνη
της τέχνης, όταν δίνει την αίσθηση πως ο χρόνος «αναβάλλεται» και πως
αισθήματα, πρόσωπα και αντικείμενα ανακτούν τη δική τους αιώνια ζωή μέσα από το
καλλιτεχνικό έργο. Η ιδεαλιστική φύση της εν λόγω δικαιοσύνης σίγουρα βρίσκεται
πιο κοντά στον στοχασμό και την ψυχική διάθεση ενός ανθρώπου που βίωσε την κατοχή
του τόπου και τη μοίρα του πρόσφυγα στην πατρίδα του.
Κι όλα αυτά δίνονται μέσα από την καθαρότητα ενός λυρισμού που
βρίσκει τη μουσική του στη «σωστή» άρθρωση των στίχων αλλά και τη συμπερίληψη
φράσεων της κυπριακής διαλέκτου στο κυρίως σώμα των ποιημάτων. Αισθητικές
εμμονές, μεγαλόπνοα ρητορικά σχήματα και λεκτικοί ελιγμοί που συνήθως
λειτουργούν εις βάρος του ποιητικού έργου, της διάνοιας που το εμπνέεται και
εργάζεται πάνω σε αυτό, αποφεύγονται στη «Διθαλάσσου», όπου τα πάντα μοιάζουν
δομημένα με γνώση και συνέπεια στην αρχική ποιητική ιδέα του Νικολάου: ότι το
ποίημα θα ’ναι ο τόπος.
.............................................................................................
Ο Μιχάλης Παπαντωνόπουλος είναι Ποιητής και μεταφραστής. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1980. Σπούδασε αγγλική φιλολογία. Έχει εργαστεί ως διορθωτής, επιμελητής εκδόσεων, βιβλιοπώλης και κειμενογράφος. Συνεργάζεται με το ένθετο «Αναγνώσεις» της εφημερίδας «Η Αυγή» και με την κυπριακή εφημερίδα «Ο Φιλελεύθερος».
ΕΡΓΟ
Ποίηση: - «Πλάσματα της νύχτας» (Δωδώνη, 2001)
- «Δ» (Ερατώ, 2006)
- «Συμεών Βάλας: Ένα σχεδίασμα» (Μελάνι, 2010)
- «Οι Δώδεκα: Μια ημιτελής συμφωνία» (Αιγαίον/Κουκκίδα, 2011)
Μεταφράσεις:
- Γκέοργκ Τρακλ, «Το όνειρο του Κακού» (Ερατώ, 2005)
- Ράινερ Μαρία Ρίλκε, «Ο Βίος της Μαρίας» (Ερατώ, 2006)
- Όσκαρ Ουάιλντ, «Αποφθέγματα και αφορισμοί» (Ερατώ, 2007)
- Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέητς, «Οι ιστορίες του Κόκκινου Χάνραχαν» (Ερατώ, 2007)
- «Το Βορτιστικό Μανιφέστο» (Poema τχ. 5, 2007)
- Γκάι Μπούθμπι, «Δόκτωρ Νικολά: Ολέθριο πείραμα» (Ηλέκτρα, 2007)
- Ανώνυμος, «Σουίνι Τοντ: Ο φονικός κουρέας της οδού Φλητ» (Ηλέκτρα, 2008)
- Τζον Ντάγκλας, «Man Down» (Μελάνι, 2008)
- Νικολάι Γκόγκολ, «Το ημερολόγιο ενός τρελού» (Ηλέκτρα, 2008)
- Νοβάλις, «Ύμνοι στη Νύχτα» (Ηλέκτρα, 2008)
- Οκτάυ Ριφάτ, «Το ψωμί στο γόνατό μου και άλλα ποιήματα» (Βακχικόν τχ. 8, 2009)
- Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέητς, «6 ποιήματα και 1 απόσπασμα» (Τεφλόν τχ. 2, 2009)
- Φρήντριχ φον Σλέγκελ, «Κριτικά Αποσπάσματα» (11 αφορισμοί), (Poema τχ. 10, 2009)
- Μαίρη Ελίζαμπεθ Μπράντον, «Ο ίσκιος στη γωνία» (στον τόμο «Γοτθικές ιστορίες από βικτωριανές συγγραφείς»), (Ars Nocturna, 2009)
- Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέητς, «10 Ερωτικά ποιήματα» (Κουκούτσι τχ. 2, 2010)
- Σρέτσκο Κοσοβέλ, «13 Ποιήματα» (Poetix τχ. 3, 2010)
- Φρήντριχ φον Σλέγκελ, «Πέρι παρανόησης» (στον τόμο «Ρομαντική αισθητική») (Κριτική, 2011)
ΙΣΤΟΛΟΓΙΟΝ:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου